Sagnet om det hellige sølvkorset (Fra Wikipedia, Fana kirke)
Ifølge et gammelt sagn skal to brødre, den ene av dem blind, ha fisket opp et sølvkors utenfor Korsneset i Korsfjorden i Fana Den blinde skal ha blitt leget etter å ha rørt ved korset. Så skal de ha brakt korset til kirken, hvor det skal ha leget syke som rørte ved det. De syke skal ha kastet fra seg krykkene på et sted ved kirken som også i dag heter Krykkjehaugen. Det fortelles at presten Peder Simenssen i 1546 skal ha brent seks hestelass med krykker og staver fra dette stedet. Fana kirke var i middelalderen en pilegrimskirke. Etter reformasjonen skal korset ha blitt fjernet av Tord Roed, lensherren på Bergenhus, men båten som førte det skal ha sunket. I vernebrevet fra pave Gregor IX er kirken omtalt som Det hellige kors’ kirke.
Eg et lunsj på kyrkegarden, lufter føtene for andre gong i dag. Eg har gått ca to mil, men trass ein god del asfalt kjennes dei gode ut. Mine lave Haglöfs Mid II fjellsko har tatt meg nær halvvegs til Hatvik. Det er fint å tenke på, og eg har nettopp møtt St Olav i Fana kyrkje.
Ei restaurering av Fana kyrkje vart ferdig i 2008 og dette gjer at ho i dag framstår nydusja og blid. Og det var nok noko anna enn at dette var fyrste kyrkje eg var inne i denne dagen som gjorde at eg fann ho høgst vakker. Takkonstruksjonane saman med korboga gav ei oppleving av å vere inne i ei slags keltisk smykke-form. Bogene omslutta både krusifikset oppe ved taket og meg sjølv ved golvet i ei mjuk famn. Dagens krusifiks er ikkje så
heslig som det originale som heng på Bergen Museum. Ein må jo ikkje uroa kyrkjelyden. Ok, eg innrømmer eg sjøl likar ikon-krusifiksa i bysantinsk stil, som estetisk sett er svært vakre – der audmukskapen skal formidlast.
Bak i kyrkja er det ei nisje i veggen med eit lite vindu i den massive veggen. Vinduet er eit glasmåleri som syner St. Olav, tenk det! Norges vernehelgen og viktigste «pilegrimshelgen» med øks i høgre handa og ein kalk i den andre. Øksa er våpenet som felte han. Sverdmisjon seier folk, eg veit ikkje. Det hende noko med han i tida frå han rømde Norge og kom tilbake for oppgjeret med bondehæren. I nisja var det finaste av alt at det sto tende levande lys framfor helgenen. Eg takka for denne «apparisjonen». Eg har tidlegare hatt «problemer» med denne «Noregs evige konge», men har etter kvart fått ein annan oppleving av livsløpet hans som så tydeleg endra seg i tida før Stiklestad.
Frå katolsk.no: (min uthev)
Når de nærmer seg Stiklestad, vil hærmennene brenne bøndenes gårder. Kongen nekter. «Om vi faller i kamp, da er det best å ikke gå dit med ranet gods.» Kongen gir penger for at det skal leses messer for dem som faller i bondehæren. De menn som faller i kongens hær, trenger ingen sjelemesser. «De og vi skal bli frelst alle sammen.»
Tormod Kolbrunarskald vekker hæren grytidlig med et dikt. Kongen gir ham en gullring i lønn. Tormod takker og sier: «Vi har en god konge, men nå er det ikke lett å si om kongen får et langt liv. Jeg har en bønn, konge, den at du ikke lar oss to skilles hverken i liv eller død.» – og slik gikk det. Til bonden på Stiklestad sier han: «Om det skulle hende at jeg falt i dette slaget, vis da mitt lik den siste tjeneste som trengs, om det da ikke blir nektet deg.» Forutanelsen om egen død vokser hos kongen. Det gjør ham ikke urolig. Kort før slaget tar til, legger han hodet i fanget på Finn Arneson, sovner og drømmer at han klatrer oppover en stige som når like opp i himmelen. Da Olav våkner og forteller drømmen til Finn, sier hans trofaste venn: «Jeg tror dette varsler at du skal dø, dersom det da var noe annet enn søvnørske som kom over deg.» Til sine menn sier kongen at om de taper alt i slaget, vil Gud gi dem en større lønn enn gleden over jordisk gods. Det er noe både kompromissløst og avklaret over kongen rett før slaget. «Dette vil jeg dere skal vite,» sier han til hærfolket, «Jeg flykter ikke fra denne kampen. Enten skal jeg seire over bøndene, eller falle i slaget. Jeg vil be om at det må bli min lodd som Gud ser er det beste for meg.»
Kongens lodd blir døden. Slaget raser. Olav kjemper tappert. Bøndene feller ham. Blodhevnen er fullbyrdet. Skildringen av Olavs fall har hentet lys fra hans senere helgenglorie. Kongen får et hugg i venstre ben: «Da kongen fikk det såret, lente han seg opp til en stein og kastet sverdet og bad Gud hjelpe seg.» Til det er å si at ingen norrøn kriger med sans for sitt ettermæle, frivillig slenger fra seg sverdet når han blir lettere såret.
Etter kongens fall snur stemningen seg – først hos høvdingene, så hos bøndene. Tore Hund steller med kongens lik. Han er den første av stormennene som hevder at kongen var hellig. Einar Tambarskjelve, som ikke var med i slaget, hevder det samme. Kalv Arneson – som vel var den av stormennene som ga kongen banehugg – skifter også sinn. Det gjør den ene stormann etter den andre. Den trønderske allmuen, som «raste i fiendskap mot kongen,» veksler mening nærmest over natten. «Den vinteren var det mange der i Trondheimen som tok til å tale om at kong Olav var en virkelig hellig mann, og at det hendte mange jærtegn på grunn av hans helligdom. Mange tok til å be til kong Olav om slike ting som de syntes var viktige.»
* * *
Eg snører støvlar og lukkar sekken, og då eg igjen går forbi kyrkja, kjem brudeparet ut. Måtte dei stå kvarandre brask og bram i gode og vonde dagar. Snart er eg ved oppstigninga til Fanafjellet. Det er ikkje høgt. Dama i daglegvarebutikken råda meg til ikkje å gå over i terrenget. Ho var kjent her, sa ho, stiane var ikkje gode. Eg har basketaka ned mot Fana i minnet, men «feigar ikkje ut» og tek stien. Den kunne ha vore betre, men eg angrar ikkje. Det er ei totalt anna oppleving å gå i terrenget, ikkje berre for å kunne kvitta seg med asfalten for ei stakka stund, det er noko djupare, eg går ein sti innover òg.
Lysekloster kapell, ei lita trekyrkje. Ho er, ikkje uventa, stengt – sjølv om det er no i sommerhalvåret ho blir nytta, og då til dåp og bryllaup. Eg skulle gjerne ha sett interiøret. Ho vart oppført av Lyseklostergodsets private eigar og vigsla til Mikkelsmessa (messe for erkeengelen St. Mikael den 29. september) i 1663 og restaurert hundre år seinare.
Cistenciensarordenen, som Lyse kloster tilhøyrde, har ei mykje interessant historie – òg i Norge – og Carl Gervin skal ha takk for boka «Klostrene ved verdens ende» som kom for nokre år sida. Boka omhandlar munkeordenen sitt nærvær (også) i det kalde nord, og det var kloster både I Trondheim-, Bergen-, og Osloområdet, i alt seks klostre.
tilsynelatande gudlause stunder. Mellomalderen var på ein spesiell måte symbola si tid, der dette skulle peike på den åndelege røynda. Cistenciensarane var opptatt av skjønnhet og plassen klosteret skulle byggjast blei valgt med omhug. Alt skulle minne om Guds nærvær og samla konsentrasjonen om han og Kristi miskunn for verda. Så lenge ein hadde ein brødbit igjen skulle ingen fattige døy utanfor eit cistencienserkloster. Eit kloster skulle både verna det innanfor som gjev rørsle i rett retning og stengje ute det som trua med å øydeleggje denne vegen – pilegrimsvegen!Ein pilegrim er eit vandrande kloster!
eg allereie har gått 42 km fortel GPS’en. Like langt som eg trudde heile ruta var! Og no er ikkje føtene så lystne på meir. Ann-Heidi, ho heime, er på tråden. Fortel om vår eldste sønn som er på ei slags opptaksveke i militæret; med erfaring som KRIK-leiar, ynskjer han å tenestegjere som velferdsoffiser under fyrstegångstenesta, og skal freiste passere nålauget. Han har i dag fått utlevert utstyr for ei veke i felten. Skal eg melde han må eg gjere det no. Alle mobiltelefonar blir inndregne i kveld. «Skal eg hente deg?» spør ho.Eg tar av støvlane og ullsokkane. Noe er det tid for å prøve vandresandalar (med «dry-fit» sportsstrømper) Kan hende har eg gått for lite med desse før turen.
Midt i sentrum av Os har ungdomen begynt å samle seg, og jentene er ennå mest opptatt med kvarandre og – eller skal eg seie då – gutane er klovnar «på stigande»; eg hugsar då eg studerte marknadskommunikasjon og skreiv semiotikk-oppgåve om ein heilside annonse der teksten var «Fellesferien står for døra!» og bilete var av ein kasse lett-øl foran ei inngångsdør. No er ikkje eg av dei som tar del i hovudrystinga over at det i samfunnet generelt blir ei økning av alkoholbruk i feriane (er det betre med høgare konsum i jobb-periodane?), men denne reklamen er ein hån mot dei heimar der alkohol ligg som ei uhyggje – kanskje særleg over feriar og høgtider. Så er det dei som meiner solidaritetsprinsippet gjer seg gjeldande her, og det kan vere noko i…
Då eg endeleg når ferga har eg gått og kjent dei siste par km at noko under venstrefoten ikkje er rett. På ferga må eg innrømma eg har gjort ein nybegynnarfeil; ikkje stoppe umiddelbart for ein sjekk når ein kjenner at noko med føtene er gale. Det har no danna seg ei blemme under den tjukke huda, og eg må skuffa innsjå at vandresandalane ikkje er det eg bør gå mest med. Eg hadde håpa på det i tørt og varmt ver og på lange etappar med hard asfalt. Compeed (gnagsårplaster) er det mange som ikkje anbefalar; om det blir mykje press på plasteret og det startar å krølle seg, kan det lett slite med huda av. Her tenkjer eg huda er så tjukk at det ikkje kan skje. Det kjennes godt, saman med kaffe og is.
eit måltid på primusen. 14 kg veier børa mi, så det er begrensa kva eg har med; ei panne i alle fall. Etterpå postar eg på Facebook og får raskt nokre svar: «Ute å går igjen?» Eg svarar det er ein sublim solidaritetshandling med min eldste sønn som akkurat har «helvetesveka» i militæret. Etter ei flåsete stund – klosteret står med vidopne dører – stengjer eg, tar fram Tidebønnsboka og rammar inn dagen.Det er ikkje kaldt, og eg er heller ikkje kald på kroppen, men etter ei stund – også etter at eg har krope ned i soveposen – frys eg så eg ristar. Ein kan lett få denne type reaksjonar etter ein heil dag i sola, men det har ikkje vært sol – rett nok har eg vore mykje varm og sveitt; eg trur dette kan vere orsaka, men saman eit anna faktum? Kroppen driv restituerande arbeid i rygg, bein og føter. Feberkjensla, eller rett og slett feberen, kjem óg av at kroppen arbeider for å dempe gryande betennelsar. Kroppen er eit eige mysterim. Her skjer mykje helbredelse av seg sjølve. Bror Esel, som Frans av Assisi kalte kroppen, er stundom venn – stundom fiende. Aldri at materien er vond i seg sjølv, men den er deterministisk på godt og vondt. Hos dei fleste mennesker held anden framleis i reimane (dessverre slit t.d. dei narkomane her), men eg tenkjer stimulinivået meir og meir er eit problem for vår tid, ikkje berre ser ein det hos barn og unge, i dag er det over heile fjøla. Då ungane var mindre hadde dei nå fanga opp noke, og sjargongen var: «no gjer eg noko nyttig, pappa» «Å?» «Ja, eg kjeder meg» – og så lo dei.
Om kroppen er i for stor fart, kan ein ikkje stoppe brått, men kanskje enno bremse eller få spannet til svinge unna – om samvetet våker i sleda og ropar at no går eg på ein smell!
Vel, eg har tjora fast og kroppen slikkar slitne potar. Etter kvart får svevnen overtaket. Det siste eg tenkjer er: Eg er på veg til Røldal…
ca år 1140. Berre eit lite korkapell og klosterkyrkjas tårnfot står tilbake, skildt av eit verkstadsbygg. Etter reformasjonen ble klosteret konfiskert av reformasjons-makta i byen. Ein kort periode vart klosteret nytta av antonitteerordenen (etter ørkenfaderen Antonius) etter at cisterciensernonnene hadde flytta. Det er grunn til å tru at det var desse som danna St. Jørgen Hospital.
To turistar står utanfor porten og fotograferer – frå Japan, ja. Eg blir òg turist; eg kan ta bilete med gps’en! Det står ikkje noko om opningstider og slikt, men eg ser at porten står på gløtt, så eg går over plassen og bort til kyrkjedøra. Den står open, men ikkje mange sekunda etter at eg når døra kjem ein kar farande. «The church is closed, didn’t you see that» seier han. «The gate was open» svarar eg. «No, it was closed» svarar han igjen. Den var kan hende ikkje vid open, men for meg såg ikkje staden stengt ut. «Honestly, it wasn’t closed» seier eg igjen på et så perfekt engelsk som eg kan. Eg reknar med at denne litt forfinede karen, pene klær og temmeleg langt, svart hår, tilbakestroke – nett som ein italiener, tenkjer eg – trur at eg er ein utanlands turist, så kvifor ikkje berre la han tru det. «Let’s not make an issue her» seier han med ein overbærenheit i stemmen som ikkje heilt skjuler ein overraskande sterk irritasjon som får meg til å tenkje at han visst trur han har rett til å fengsla meg for innbrot. Eg er ein pilegrim, så eg seier «I’m sorry» og lar han åpne porten som eg har lukka inntil, sia eg trudde det var på den måten den eigentleg skulle vere.
Først eit sølvkors som ble fjerna med Reformasjonen. Deretter eit krusifiks (bilete) som óg hadde helbredande kraft. Også dette blei fjerna og er no i Bergen Museum sine samlingar.
PulsePilgrim 